Στα πλαίσια της ενδυνάμωσης της προσωπικότητας των γονιών και της προσωπικής τους ανάπτυξης, παραθέτουμε τρόπους καλλιέργειας των ηθικών αξιών προκειμένου να κτίσουν έναν έντιμο, δυναμικό και συναισθηματικά ακέραιο χαρακτήρα, αποτελώντας μακροπρόθεσμα ένα θετικό μοντέλο ταύτισης για τα παιδιά τους:
- Να καλλιεργούν την ικανότητα για κατασκευή εσωτερικών εικόνων, τόσο τη δική τους όσο και των παιδιών τους (μέσα από την αφήγηση ιστοριών, το παιχνίδι προσποίησης, το παιχνίδι ρόλων, το φανταστικό παιχνίδι). Είναι αλήθεια ότι τα παιδιά σήμερα γίνονται αποδέκτες αμέτρητων εικόνων, που προβάλλονται με καταιγιστικό ρυθμό μέσα από την οθόνη. Το ερώτημα που δημιουργείται είναι αν με αυτόν το βομβαρδισμό εξωτερικών εικόνων μπορούν να κατασκευάσουν τις δικές τους εσωτερικές εικόνες. Τι είναι όμως οι εικόνες; Συνήθως, όταν ακούμε τη λέξη «εικόνα», σκεφτόμαστε μία οπτική αναπαράσταση, αλλά οι εικόνες μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Είναι ένα «νοητικό πρότυπο», το οποίο δεν αναφέρεται απλώς σε οπτικές εικόνες, αλλά και σε ηχητικές εικόνες, καθώς και σε κάθε είδους νοητικές εικόνες.
Οι εικόνες αναπαριστούν διαδικασίες όλων των ειδών, συγκεκριμένες και αφηρημένες. Η κατασκευή εικόνων παίζει σημαντικό ρόλο στην καλή λειτουργία του εγκεφάλου. Οι εικόνες δίνουν ένα «χαλί» σκέψης και συναισθήματος που μας καθιστά ικανούς να ενσωματώσουμε στη γνώση μας νέες εμπειρίες. Οι νοητικές μας εικόνες μάς παρέχουν μία παρόρμηση για δράση. Επηρεάζουν και τις συμπεριφορές και τις αποφάσεις μας. Δίχως αυτές είμαστε λιγότερο ικανοί και λιγότερο δημιουργικοί. Η κατασκευή εικόνων παρέχει πρόσβαση στις συμβολικές λειτουργίες του εγκεφάλου μας. Σκεφτόμαστε με συγκεκριμένους όρους και σκεφτόμαστε αφηρημένα. Η εικόνα είναι μία αφαίρεση. Δεν είναι κάτι που μπορούμε να γευτούμε ή να κρατήσουμε. Οι άνθρωποι με μεγάλες δυνατότητες κατασκευής εικόνων, όπως οι ποιητές, οι μαθηματικοί και οι μουσικοί, είναι οι άνθρωποι που νιώθουν οικεία με την αφηρημένη σκέψη. Για παράδειγμα, οι όμορφες εικόνες σε μια κινηματογραφική ταινία μπορούν να εμπνεύσουν και να προκαλέσουν θετική αυτοέκφραση, όταν τα παιδιά αφήσουν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, που τα καθηλώνουν σε στατικότητα και τα καταδικάζουν σε ψυχική και πνευματική φτώχεια.
Η κρίσιμη περίοδος για αυτή την ανάπτυξη είναι η νηπιακή και η πρώτη παιδική ηλικία. Τα ανθρώπινα όντα μαθαίνουν να κατασκευάζουν εσωτερικές εικόνες ουσιαστικά με δύο τρόπους: ακούγοντας τη γλώσσα και ενασκούμενα μέσω του παιχνιδιού (π.χ., όταν το παιδί ακούει μια ιστορία χωρίς να βλέπει εικόνες, ο εγκέφαλος ασκείται. Το παιδί επινοεί νοητικές εικόνες. Η αφήγηση ιστοριών, και μάλιστα με τη φωνή να χρωματίζεται έντονα, έχει ιδιαίτερα ευεργετική επίδραση στη δημιουργία εσωτερικών εικόνων. Επιπρόσθετα, με το παιχνίδι προσποίησης, το παιχνίδι ρόλων, τα μικρά παιδιά μετατρέπουν τις εσωτερικές εικόνες σε πράξεις. Παίζοντας διαφορετικούς ρόλους, απορροφούν ποικίλα συναισθήματα, στάσεις και πράξεις. Όταν παίζουν, εισέρχονται στη σφαίρα του φανταστικού, στον κόσμο του καλλιτέχνη και του ποιητή. Μέσα από εμπειρίες παιχνιδιού, σχεδιάζουν και οργανώνουν, προβλέπουν και περιμένουν, αναλαμβάνουν ρίσκο, σκέφτονται και πειραματίζονται. Χωρίς αυτές τις μορφές εμπειριών, η κατασκευή εικόνων δεν αναπτύσσεται σε μία αυτοεπιλεγόμενη δραστηριότητα).
- Να καλλιεργούν την ικανότητα για δημιουργική έκφραση μέσα από τα βασικά συστατικά της δημιουργικότητας που είναι τα εξής: ευχέρεια, ευελιξία, πρωτοτυπία και επεξεργασία. Ευχέρεια είναι η ικανότητα να εφευρίσκει κανείς ιδέες σε μικρό χρονικό διάστημα. Ο καταιγισμός ιδεών είναι μία ωραία τεχνική που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο γονιός για να βοηθήσει τα παιδιά να ανακαλύψουν την ευχέρεια. Η ευελιξία χαρακτηρίζεται από την ικανότητα να βλέπει κανείς ποικίλες προοπτικές και να μην εμμένει άκαμπτα σε συγκεκριμένους τρόπους προκειμένου να διεκπεραιώσει ένα έργο. Οι δημιουργικοί άνθρωποι συνήθως χαρακτηρίζονται από αξιοσημείωτη ευελιξία. Δεν φοβούνται να πειραματιστούν, να ρισκάρουν, να αποτύχουν. Προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα. Οι ερωτήσεις του τύπου «Τι θα συνέβαινε αν...» όταν τίθενται από τους γονείς για να ωθήσουν τα παιδιά να διερευνήσουν πιθανές εναλλακτικές λύσεις σε μία υποθετική κατάσταση, προωθούν την ευελιξία. Η πρωτοτυπία είναι αρκετά υποκειμενική. Είναι η εφεύρεση κάποιας μοναδικότητας, που κάνει τη ζωή να είναι πιο ενδιαφέρουσα και τα παιδιά να ενδιαφέρονται περισσότερο για τη ζωή. Μέσα από την έκφραση της μοναδικότητας τα παιδιά μαθαίνουν τι είναι κατάλληλο και τι κοινωνικά αποδεκτό. Η επεξεργασία είναι η ικανότητα να περνάει κάποιος το χρόνο του δουλεύοντας, προσθέτοντας λεπτομέρειες και εκδηλώνοντας τη δημιουργική του έκφραση.
Τέλος, για να δημιουργεί κάποιος με συνέπεια και σταθερότητα χρειάζεται ενέργεια. Η ενέργεια αυτή προέρχεται από τον ψυχικό χώρο που καλλιεργείται με: μοναχικότητα, ανακάλυψη, διασκέδαση. Όταν ένα παιδί δεν μπορεί να μείνει μόνο του, δεν μπορεί να δημιουργήσει, πολύ δε περισσότερο να συγκροτηθεί ψυχικά. Η μοναχικότητα είναι εξίσου σημαντική με την κοινωνικότητα, την οποία οι περισσότεροι σύγχρονοι γονείς πασχίζουν ιδιαίτερα να καλλιεργήσουν στα παιδιά. Συχνά η μοναχικότητα συγχέεται με τη μοναξιά που μπορεί να βιώνει ένα παιδί από την έλλειψη κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Η μοναχικότητα όμως είναι κάτι άλλο. Διαμορφώνεται από την επιλογή του παιδιού να μείνει μόνο με τον εαυτό του, ώστε να μπορέσει να τον γνωρίσει καλύτερα και να τον εκφράσει μέσα από διάφορες διόδους. Μέσα από τη μοναχικότητα το παιδί γνωρίζει τα όριά του, τις αντοχές και τις ανοχές του. Συνεπώς, πρόκειται για ανάγκη του παιδιού, όσο και του ενηλίκου, γι' αυτό και είναι καλό οι γονείς να ωθούν τα παιδιά τους σε αυτή, τόσο με το προσωπικό τους παράδειγμα όσο και με τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών (το παιδικό δωμάτιο να είναι ο προσωπικός χώρος του παιδιού όπου θα έρχεται σε επαφή με τον εαυτό του). Ακόμη, τα παιδιά χρειάζεται να ανακαλύπτουν πράγματα αυτενεργώντας και όχι να τα δέχονται όλα «μασημένα» από τους γονείς τους. Μέσα από την ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή τους στα πράγματα διαμορφώνουν άποψη, θέση και γνώμη, κάτι που δεν τους παρέχει σε καμία περίπτωση η καθήλωσή τους μπροστά στον τηλεοπτικό δέκτη. Η διασκέδαση -ή, μάλλον, η ψυχαγωγία- επίσης παράγει τον κατάλληλο ψυχικό χώρο για δημιουργική έκφραση. Τα ερεθίσματα που παρέχει κινητοποιούν το πνεύμα, ενεργοποιούν το συναίσθημα και απογειώνουν τη φαντασία. Η χαρά που νιώθει το παιδί, τα συναισθήματα που βιώνει, οι εικόνες που προσλαμβάνει συνιστούν πολύτιμη πηγή δημιουργίας [Νίλσεν, Μ. (2002). Η τέχνη να είσαι γονιός. Αθήνα: Καστανιώτη & Παππά, Β. (2008). Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς. Αθήνα: Καστανιώτη].
Οι γονείς, ξεκινώντας πρώτα από την καλλιέργεια της δική τους προσωπικότητας, θα μπορέσουν να ενσταλάξουν τις ουσιαστικές κοινωνικές αξίες στα παιδιά τους και να τους δώσουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τα καλά στοιχεία του χαρακτήρα τους που θα τους επιτρέψουν να ζήσουν κι εκείνα με τη σειρά τους μια ευτυχισμένη και παραγωγική ζωή.