Οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων (proton pump inhibitors –PPIs) είναι φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση των ενεργών δωδεκαδακτυλικών ελκών, των γαστρικών ελκών, της γαστροοισοφαγικής παλινδρομικής νόσου (ΓΟΠΝ) και των συνδρόμων παθολογικής υπερέκκρισης οξέος (όπως το σύνδρομο Zollinger - Ellison, τα πολλαπλά ενδοκρινικά αδενώματα και η συστηματική μαστοκυττάρωση). Οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων χρησιμοποιούνται επίσης σε συνδυασμό με αντιβιοτικά για την εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού.
Οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων αφού συγκεντρωθούν στα εκκριτικά σωληνάρια του τοιχωματικού κυττάρου του στομάχου, συνδέονται με ομοιοπολικό δεσμό με την αντλία πρωτονίων των τοιχωματικών κυττάρων του στομάχου και την καθιστούν ανενεργή. Η καταστολή της δραστηριότητας της Η+/Κ+-ΑΤΡάσης έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του γαστρικού pH.
Στο σχήμα δίπλα βλέπετε ένα απεικονιστικό μοντέλο του τόπου δράσης των PPIs στην αντλία πρωτονίων. Το γαστρικό οξύ εκκρίνεται από τα τοιχωματικά κύτταρα του στομάχου σε απάντηση ερεθισμάτων όπως η παρουσία τροφής στο στόμαχο ή το έντερο και η γεύση, η οσμή, η θέα και η σκέψη του φαγητού. Τέτοια ερεθίσματα έχουν ως αποτέλεσμα την ενεργοποίηση των υποδοχέων της ισταμίνης, της ακετυλοχολίνης ή της γαστρίνης (τους H2, M3 και CCK2 υποδοχείς αντιστοίχως) που βρίσκονται στην πλαγιοβασική μεμβράνη του τοιχωματικού κυττάρου, η οποία με τη σειρά της διεγείρει τα μονοπάτια μεταγωγής σήματος που συγκλίνουν στην ενεργοποίηση της Η+/Κ+-ΑΤΡάσης, το τελικό βήμα δηλαδή για την παραγωγή οξέος. Η αναστολή αυτής της αντλίας πρωτονίων έχει το πλεονέκτημα ότι ελαττώνει την παραγωγή οξέος ανεξάρτητα από τον τρόπο διέγερσης της έκκρισης, σε αντίθεση με άλλες φαρμακολογικές προσεγγίσεις που αφορούν στη ρύθμιση της γαστρικής έκκρισης. Για παράδειγμα, η αναστολή της έκκρισης οξέος από τους ανταγωνιστές των H2 υποδοχέων μπορεί να υπερκεραστεί από τη διέγερση για παραγωγή οξέος που επάγεται με τη λήψη τροφής μέσω των υποδοχέων γαστρίνης ή ακετυλοχολίνης.
Οι διαθέσιμοι προς το παρόν αναστολείς της αντλίας πρωτονίων είναι υποκατασταθείσες ιμιδαζόλες που υφίστανται μετατροπή σε ενεργό σουλφοναμιδικό συνθετικό. Αυτό το συνθετικό σχηματίζει ομοιοπολικό δισουλφιδικό δεσμό με τις κυστεϊνες επιφανείας της ενεργοποιημένης Η+/Κ+-ΑΤΡάσης του τοιχωματικού κυττάρου, αναστέλλοντας έτσι τη δραστηριότητα της. Οι πέντε PPIs που κυκλοφορούν μέχρι σήμερα είναι, η παντοπραζόλη, η λανσοπραζόλη, η ομεπραζόλη, η εσομεπραζόλη και η ραμπεπραζόλη, έχουν πιθανόν μικρές διαφορές ως προς την ικανότητα τους να καταστέλλουν την παραγωγή οξέος λόγω διαφορών στη σταθερότητα των δυο δακτυλιοειδών δομών που σχηματίζονται από το δισουλφιδικό δεσμό.
Η ασφάλεια των αναστολέων της αντλίας πρωτονίων μετά από μακροχρόνια χρήση, 15 χρόνια μετά την ανακάλυψή τους, παραμένει ασαφής λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με τον μακροπρόθεσμο κίνδυνο της χρόνιας γαστρικής υποξύτητας και της υπεργαστριναιμίας. Παρόλο που τα επίπεδα της βιταμίνης Β12 μπορεί να μειωθούν με τη χρόνια χρήση τους, κλινικά σημαντική ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 δεν έχει αναφερθεί, και έτσι δεν συνιστάται αύξηση στην πρόσληψη της βιταμίνης Β12.